2003 UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage - Achoimre feidhmeannach: Gaeilge
Updated 12 April 2025
Achoimre Feidhmeannach
Is mian linn gur mar thoradh ar dhaingniú Choinbhinsiún 2003, cuirfear tús le comhrá ar fud na RÃochta Aontaithe faoinár n-oidhreacht chultúrtha - an béaloideas, an taibhiú, na nósanna agus an cheardaÃocht a bhfuil ról tábhachtach acu i bhféiniúlacht, bród agus comhtháthú pobal ar fud na RÃochta Aontaithe - agus an dóigh a gcumhdaÃonn muid an oidhreacht chultúrtha dholáimhsithe seo i dteannta le chéile, a dtabharfaidh muid ‘an oidhreacht bheoâ€� uirthi.
Tá an comhairliúchán seo mar chuid de thús an chomhrá fá oidhreacht bheo sa RÃocht Aontaithe agus tá obair déanta againn go dlúth leis na Rialtais Dhéabhlóidithe le teacht ar chomhaontú ar an fhreagairt seo.
Is réimse leathan à an oidhreacht bheo agus clúdaÃonn sà roinnt réimsà beartais éagsúla, agus mar sin de, is minic nach mbÃonn freagra a bheidh fóirsteanach do chách ann, ach tabharfaidh muid aghaidh ar na fardail agus ar chur i bhfeidhm nÃos leithne an Choinbhinsiúin leis na prionsabail a leanas: a bheith pobalbhunaithe, ioncuimsitheach, measúil agus oscailte.
Is é an cur chuige ginearálta atá againn ná dÃriú ar na rudaà a bheas le déanamh leis na fardail a bhunú agus tá roinnt prÃomhphointà aontaithe againn fán chuspóir:
-
Leis na fardail, tacófar le sainaithint na hoidhreachta beo sa RÃocht Aontaithe agus a haitheantas trà phróiseas ‘stocáirimhâ€�, agus cuideoidh siad le feasacht a ardú agus tacú le comhráite cumhdaigh as seo amach.
-
Na critéir fá choinne ionchuimsithe, nà chuimsÃonn siad breithiúnas luacha, measúnú nó catagóiriú ar thábhacht, nó méadracht ar bith den chineál chéanna.
-
Is dócha go mbeidh éagsúlacht sna buntáistà a bhaineann le hionchuimsiú sna fardail d’achan mhÃr agus pobal, ach d’fhéadfadh feasacht nÃos mó agus aitheantas a bheith san áireamh, chomh maith le deiseanna rannpháirtÃochta agus comhoibrithe.
-
Beidh na fardail atriallach agus beidh gairmeacha oscailte rialta ar phobail lena n-oidhreacht bheo a chur chuig na fardail. Nà uirlis léirscáilaÃochta iad, ná clár ná taifead d’oidhreacht bheo sa RÃocht Aontaithe, agus nÃl sé beartaithe gur ciclipéid nó cartlann a bheas iontu.
-
Aon mhÃr atá san áireamh sna fardail, nà hé sin le rá go bhfuil freagracht nó oibleagáid ar bith ar eagraÃocht, comhlacht nó rialtas ar bith tacú go dÃreach leis an mhÃr sin. Is próiseas intÃre iad na fardail nach bhfuil ceangailte leis na liostaà atá á gcoimeád ag.
-
EagraÃocht Oideachais, EolaÃochta, agus Chultúir na Náisiúin Aontaithe (UNESCO).
Leanfaidh muid orainn ag úsáid théacs an Choinbhinsiúin leis an tsainmhÃniú chomhaontaithe a fháil ar an oidhreacht chultúrtha dholáimhsithe nó ar an oidhreacht bheo, agus ag an am chéanna, glacann muid leis gur féidir cialla éagsúla a bhaint as an tsainmhÃniú (b’fhéidir d’aon ghnó). Ach nà bheidh muid ag úsáid téarmaà ar nós ‘traidisiúntaâ€�, ‘comhaimsearthaâ€�, ‘fÃorâ€� nó ‘oidhreachtâ€� nuair a thugann muid sainmhÃniú ar rud éigin: cé acu a dtugann muid oidhreacht bheo ar rud éigin nó nach dtugann, nó cad ba cheart a chur san áireamh sna fardail.
CloÃfidh muid leis an tseasamh ar ghlac an Coinbhinsiún leis agus nà ghlacfaidh muid le haighneachtaà atá go hiomlán do reiligiúin eagraithe agus do chórais chreidimh ar an iomlán, ach cuirfidh muid fáilte roimh aighneachtaà a bhaineann le cleachtais chultúrtha a bhfuil baint acu le reiligiún. Cuirfidh muid fáilte roimh aighneachtaà ina n-úsáidtear teanga mar iompróir, agus tacóidh muid le roinnt teangacha dúchasacha áitiúla le haistriúchán (chomh maith le bheith ag obair go dátheangach sa Bhreatnais de réir riachtanais reachtúla), ach nà chuirfidh muid teangacha féin san áireamh san fhardal.
°ä°ù¾±³Ùé¾±°ù
Bhà tacaÃocht láidir i bhfreagairtà an tsuirbhé ar na critéir atá molta agus bhà nÃos mó ná trà cheathrú de na freagróirà i bhfabhar. Agus na tuairimà agus na moltaà a dtabhairt fá deara againn, choinnigh muid na critéir mholta, chuir muid dhá cheann acu le chéile ar mhaithe le praiticiúlachtaÃ, agus chuir muid trà cinn eile leo le soiléireacht bhreise a chur ar fáil.
-
Caithfidh an mhÃr a bheith ina nós beo reatha. Má tá an mhÃr le breithniú lena cur san áireamh ar na fardail, caithfidh an mhÃr sin a bheith mar chuid de phobal beo atá ann fá láthair, pobal in a bhfuil eolas fán mhÃr agus a bhfuil sé de chumas aige à a chur ar aghaidh chuig na glúnta atá le teacht. Ba cheart go mbeadh eolas sna haighneachtaà maidir le hinmharthanacht reatha na mÃre agus a inmharthanacht san am atá le teacht, agus léireofar san eolas sin cé acu an measann an pobal a chuireann an mhÃr chuig na fardail go bhfuil an mhÃr sin i mbaol, m.sh. go bhfuil sé i mbaol go bhfaighidh sé bás gan athrú suntasach ar leibhéal reatha seachadta ma mÃre sin.
-
Is cuma fán áit as a dtáinig an mhÃr ná fán tréimhse ama as a dtáinig sé, ach caithfidh eolas fán stair agus fán tseachadadh taobh istigh den phobal bhainteach a bheith san áireamh. Nà gá go bhfuil aois Ãosta ag an mhÃr ná go bhfuil lÃon Ãosta uaireanta a cuireadh ar aghaidh Ã, agus is cuma cén háit ná cén duine as a dtáinig an mhÃr.
-
Caithfidh an mhÃr féin a bheith mar an cleachtas beo. Ba cheart eolas a bheith in aighneacht chuig na fardail faoi na gnéithe bainteacha den mhÃr nuair is iomchuÃ, ach nà féidir leis an mhÃr oidhreachta beo a bheith mar na rudaà bainteacha seo a leanas amháin: na huirlisÃ, na hionstraimÃ, na cultacha, na hábhair srl. Ná nà féidir leis an mhÃr a bheith mar na rudaà seo a leanas amháin: an t-aschur, an cruthú nó an toradh.
-
Caithfidh an aighneacht teacht leis na caighdeáin atá ann fá láthair maidir le cearta an duine atá aontaithe go hidirnáisiúnta. Mar shampla, caithfidh sé teacht le cearta daoine chun neamh-leithcheala agus chun cóir chomhionann, prÃobháideacht, saoirse smaointeoireachta agus cainte, agus rannpháirtÃocht sa tsaol shóisialta agus chultúrtha.
-
Caithfear toiliú ón phobal a fháil, toiliú atá saor, eolasach agus faighte roimh ré. Caithfear fianaise a sholáthar san aighneacht go bhfuil toiliú tugtha ag an phobal atá i gceist, toiliú don mhÃr oidhreachta bheo a bheith curtha chuig an fhardal.
-
Aon leas tráchtála ón mhÃr d’oidhreacht bheo, caithfear é a bheith ar leas an phobail go prÃomha.
Cód Eitice
Chuala muid réimse tuairimà agus moltaà maidir le critéir eile fosta, ach bhà easpa comhthola nó easpa bunús oibiachtúil ann le mÃr a mheasúnú in aghaidh na gcritéar, agus mar sin, tá cód eitice curtha le chéile againn.
Tá an cód eitice ann ionas gur féidir leis na pobail atá ag cur aighneachtaà chuig na fardail an cód sin a phlé, agus d’fhéadfadh sé a bheith ina chuidiú le heolas a dhéanamh do chomhráite amach anseo maidir le cumhdach, ach nà bheidh sé mar chuid de na critéir atá de dhÃth le beith san áireamh sna fardail.
-
Ba cheart meas a bheith léirithe sna mÃreanna ar ainmhithe, an dúlra agus an comhshaol.
-
Ba cheart meas a bheith léirithe sna mÃreanna ar chreataà náisiúnta dlà atá ann fá láthair agus sláinte, folláine agus sábhailteacht a chur chun cinn dóibh féin agus do dhaoine eile.
-
Ba cheart sÃocháin, meas, comhtháthú sóisialta agus ionchuimsitheacht a chothú, agus leithcheal a sheachaint taobh istigh dá gcleachtas/gcleachtais oidhreachta beo féin, ina bpobail nÃos leithne, agus ina gcomhoibriú le cleachtóirà oidhreachta beo eile.
°ä²¹³Ù²¹²µÃ³¾±°ùÃ
Ba é an prÃomhphlé san ábhar seo ná cothromaÃocht a aimsiú idir coinneáil na gcatagóirà de chuid EagraÃocht Oideachais, EolaÃochta, agus Chultúir na Náisiúin Aontaithe (UNESCO) ar mhaithe le comhoibriú a éascú, agus na catagóirà agus an fhoclaÃocht a dhéanamh chomh húsáideach agus inrochtana agus is féidir do chomhthéacs na RÃochta Aontaithe.
Coinneoidh muid na cúig chatagóir atá ag EagraÃocht Oideachais, EolaÃochta, agus Chultúir na Náisiúin Aontaithe (UNESCO) dhá cheann eile a chur leo, ar ‘Spóirt agus CluichÃâ€� agus ‘Cleachtais Chócaireachta.â€� Déanfaidh muid an fhoclaÃocht do na catagóirà a athainmniú agus a shimpliú fosta, agus cuirfidh muid tagairt shoiléir do Thalamh agus Creidimh san áireamh.
-
Cumarsáidà Labhartha Oidhreacht bheo a bhaineann le cumarsáid an fhocail labhartha agus le cumarsáid neamhbhriathartha araon a úsáidtear le heolas, luachanna cultúrtha agus sóisialta agus cuimhne chomhchoiteann a chur ar aghaidh. I measc na samplaà a d’fhéadaà a chur san áireamh, tá seanfhocail, dubhfhocail, amhráin, rannta do pháistÃ, nó scéalaÃocht.
-
Na TaibhealaÃona Oidhreacht bheo a bhaineann le taibhiú agus le cruthaitheacht an duine daonna. I measc na samplaà a d’fhéadaà a chur san áireamh, tá stÃleanna éagsúla ceoil, damhsa, nó dráma.
-
Cleachtais Shóisialta Oidhreacht bheo a bhÃonn á roinnt agus á cleachtadh go minic ag grúpa ar leith. I measc na samplaà a d’fhéadaà a chur san áireamh, tá nósanna, feilte, ócáidà ceiliúrtha nó deasghnátha bunaithe ar an fhéilire nó ar an tséasúr.
-
An Dúlra, an Talamh, agus an Spioradáltacht Oidhreacht bheo a bhaineann leis an chomhshaol agus leis an chreideamh. I measc na samplaà a d’fhéadfaà a chur san áireamh, tá teicnÃcà tógála, córais bainistÃochta talún,eolas fá ainmhithe, plandaà agus éiceolaÃochtaà áirithe.
-
An CheardaÃocht Oidhreacht bheo a bhaineann le scileanna, eolas agus rudaà a dhéanamh, de láimh nó le huirlisà cuidithe. I measc na samplaà a d’fhéadaà a chur san áireamh, tá na cleachtais shonracha seo a leanas: fÃodóireacht, snoÃodóireacht adhmaid, potaireacht, gaibhniú, nó saoirseacht chloiche.
-
Spóirt agus Cluichà Oidhreacht bheo a bhaineann le cluichÃ, comórtais nó gnÃomhaÃochtaà ina bhfuil neart fisiceach agus/nó scil de dhÃth. I measc na samplaà a d’fhéadaà a chur san áireamh, tá imeachtaà spóirt nó cluichà follaÃochta.
-
Cleachtais Chócaireachta Oidhreacht bheo a bhaineann le hullmhú agus caitheamh bia agus dÃ. I measc na samplaà a d’fhéadaà a chur san áireamh, tá déanamh miasa ar leith nó an bia agus an deoch a roinnt ar bhonn sóisialta.
Na chéad chéimeanna eile
Foilseoidh muid tuilleadh eolais agus treorach maidir leis an dóigh le cur chuig na fardail nuair a osclóidh muid an ghairm ar aighneachtaà nÃos moille i mbliana.